Viêm phế quản nhựa (tiếng Anh: Plastic bronchitis) là một bệnh lý hiếm gặp của đường hô hấp, trong đó các cục đúc hình cây phế quản được tạo thành và tống ra ngoài khi ho. Đây không phải là một bệnh đơn lẻ mà có thể xảy ra trong nhiều tình trạng bệnh lý khác nhau.

Các bệnh thường liên quan đến việc ho ra các cục đúc và đôi khi được gọi là viêm phế quản nhựa bao gồm:

• Lao phổi
• Bệnh do nấm Aspergillus
• Hen suyễn

Khi các cục đúc rất lớn với nhiều nhánh, nguyên nhân thường do sự rò rỉ bất thường của dịch bạch huyết vào đường thở. Tình trạng này được gọi là viêm phế quản nhựa do bạch huyết. Đây là một rối loạn dòng chảy bạch huyết đặc trưng bởi sự hình thành tái phát các cục đúc phế quản có hình dạng phân nhánh, chủ yếu gồm protein và đôi khi cả chất nhầy.

Các chất lỏng bạch huyết tích tụ trong đường thở sẽ đông đặc lại khi nguội, tạo thành các cục đúc lớn giống như sợi phô mai, có thể gây tắc nghẽn luồng khí. Việc cố gắng ho ra các cục đúc này có thể gây hoảng sợ và lo lắng về nguy cơ ngạt thở.

Triệu chứng của viêm phế quản nhựa

Ngoài việc ho ra các cục đúc, các triệu chứng khác của viêm phế quản nhựa bao gồm:

• Ho có đờm
• Khó thở
• Sốt
• Thở khò khè

Khi khám lâm sàng, bác sĩ có thể nghe thấy tiếng thở rít khu trú đặc trưng. Nếu cục đúc gây tắc nghẽn hoàn toàn đường thở, âm phế bào sẽ giảm và gõ đục. Với tắc nghẽn một phần, có thể nghe thấy tiếng “quạt” hoặc “cờ bay phần phật” khi nghe phổi.

Các cục đúc phế quản đôi khi có thể lấp đầy gần như toàn bộ đường thở của một lá phổi, gây ra tình trạng cấp cứu đe dọa tính mạng.

Nguyên nhân gây viêm phế quản nhựa

Phần lớn các trường hợp viêm phế quản nhựa liên quan đến một bệnh lý nền. Một số bệnh toàn thân có liên quan đến viêm phế quản nhựa bao gồm:

Dạng phổ biến nhất của viêm phế quản nhựa xảy ra sau phẫu thuật tim bẩm sinh, đặc biệt là sau phẫu thuật Fontan. Trong phẫu thuật này, dòng máu hệ thống được chuyển hướng trực tiếp vào tuần hoàn phổi, làm tăng áp lực trong hệ tĩnh mạch phổi và thúc đẩy sự rò rỉ của dịch giàu protein và lipid từ hệ bạch huyết vào cây phế quản.

Chẩn đoán viêm phế quản nhựa

Chẩn đoán xác định viêm phế quản nhựa dựa trên việc tìm thấy các cục đúc được ho ra hoặc quan sát thấy trong quá trình nội soi phế quản. Không có xét nghiệm tế bào học, mô bệnh học hay xét nghiệm máu đặc hiệu nào để chẩn đoán các cục đúc do viêm phế quản nhựa bạch huyết.

Chụp X-quang ngực đơn giản có thể cho thấy hình ảnh xẹp phổi do tắc nghẽn đường thở. Phổi đối bên có thể bị căng phồng quá mức. Các cục đúc có thể được nhìn thấy trong các đường thở chính trên phim chụp cắt lớp vi tính.

Chụp cộng hưởng từ T2 nặng, chụp bạch mạch qua hạch và/hoặc chụp cộng hưởng từ bạch mạch có cản quang động học có thể hữu ích để xác định các mô bạch huyết bất thường hoặc dòng chảy bạch huyết.

Điều trị viêm phế quản nhựa

Điều trị cấp tính cho viêm phế quản nhựa thường tập trung vào việc loại bỏ hoặc tạo điều kiện ho ra các cục đúc. Sau đó là các nỗ lực ngắn hạn và dài hạn để xác định và khắc phục tình trạng cơ bản gây ra sự rò rỉ quá mức vào đường thở hoặc viêm dẫn đến hình thành các cục đúc.

Viêm phế quản nhựa có thể biểu hiện như một cấp cứu đe dọa tính mạng khi các cục đúc gây tắc nghẽn các đường thở chính dẫn đến suy hô hấp cấp. Cần có sự can thiệp của bác sĩ có kinh nghiệm trong việc loại bỏ dị vật từ phổi. Đánh giá bằng nội soi phế quản có thể khó khăn và tốn thời gian, tốt nhất nên thực hiện dưới gây mê toàn thân.

Các phương pháp điều trị bao gồm:

• Loại bỏ cơ học các cục đúc bằng nội soi phế quản hoặc vật lý trị liệu
• Sử dụng máy rung lồng ngực tần số cao để làm long và làm mỏng các cục đúc
• Liệu pháp hít thuốc giãn phế quản, corticosteroid hoặc thuốc tiêu nhầy để phá vỡ sự hình thành cục đúc
• Sử dụng guaifenesin dạng siro hoặc viên nén để hỗ trợ làm long các cục đúc hiện có để ho ra

Gần đây, chụp cộng hưởng từ T2 nặng đã cho thấy các bất thường bạch huyết tiềm ẩn ở người lớn ho ra các cục đúc lớn, phân nhánh. Chụp bạch mạch qua hạch và chụp cộng hưởng từ bạch mạch động học đã được sử dụng để chụp chính xác hơn các chỗ rò rỉ. Trong số ít bệnh nhân được điều trị cho đến nay, thuyên tắc ống ngực đã rất thành công trong việc kiểm soát sự hình thành cục đúc.

Các can thiệp điều trị khác đã được báo cáo với mức độ thành công khác nhau bao gồm:

• Chế độ ăn ít chất béo, giàu triglyceride chuỗi trung bình
• Heparin đường khí quản
• Thuốc hoạt hóa plasminogen mô dạng hít
• Corticosteroid

Tiên lượng của viêm phế quản nhựa

Bệnh nhân bị viêm phế quản nhựa do một bệnh đồng mắc thường có tiên lượng tốt sau khi bệnh nền được điều trị.

Cho đến nay, khoảng 420 ca bệnh đã được báo cáo trong y văn. Do tính chất hiếm gặp, tỷ lệ mắc thực sự của viêm phế quản nhựa vẫn chưa được biết rõ, và có thể nhiều bệnh nhân chưa được chẩn đoán. Bệnh có thể ảnh hưởng đến bệnh nhân ở mọi lứa tuổi và giới tính.